Ομιλία της Χλόης Κουτσουμπέλη στην
παρουσίαση της ποιητικής συλλογής «Άγρυπνες αντιλόπες» της Χαράς Ναούμ
Ιανός, Θεσσαλονίκη, 03/12/2013
Η ποιητική συλλογή αυτή είναι μια στέπα ή ένα άγριο δάσος και
πάντως ένας τόπος απίστευτα γοητευτικός και μαγικός. Με χλωρίδα και πανίδα της
αβύσσου. Συγκεκριμένα μέσα στην ποιητική συλλογή ανθίζουν:
Τριαντάφυλλα, μπιγκόνια-μοναξιά, ευκάλυπτος, γιασεμί, γαρδένια,
σεκόγια-πέργκολα, μια ξέγνοιαστη περικοκλάδα, τριανταφυλλιές, ροδάκινα.
Μονόκεροι ζώα όπως στον Γυάλινο Κόσμο του Τέννεσυ Ουίλιαμς,
ζώα ιδιαίτερα και πολύτιμα που ζουν μόνο σ’ αυτήν την ποιητική συλλογή και
πεθαίνουν μετά την ανάγνωση της τελευταίας σελίδας. Έτσι λοιπόν συναντούμε στην
ποίησή της:
Ανώνυμα τρωκτικά με απείθαρχους κοπτήρες, μανδρίλους, αντιλόπες, σπουργίτια,
σαλιγκάρια που επικοινωνούν στη δική τους γλώσσα, χρυσόψαρα που αιωρούνται πάνω
απ’ τους περαστικούς, προπονημένους σκίουρους, λαίμαργες κουκουβάγιες,
καρχαρίες με ενισχυμένα βράγχια, εντυπωσιακά δηλητηριώδη χταπόδια με μπλε
δαχτυλίδια που στραφταλίζουν, κούκους, δρυοκολάπτες, καναρίνια σαν ανάποδο
θαυμαστικό, λιοντάρια που πέφτουν απ’ το παράθυρο και φυσικά άγρυπνες αντιλόπες που
είναι και ο τίτλος της συλλογής.
Όμως και οι ίδιοι οι άνθρωποι στη συλλογή μοιάζουν
διαφορετικοί, δεν είναι «κανονικοί», αφού κάποιοι έχουν ράμφη
Οι άνθρωποι έχουν ράμφη
Και αν ήταν πουλιά θα ήταν αεροπλάνα
Όχι μικρές χαριτωμένες κίσσες
Να ορέγονται βελανιδιές βατόμουρα
Αεροπλάνα θα ήταν
Ας ξεκινήσουμε λοιπόν από το εξώφυλλο του βιβλίου, στο
οποίο απεικονίζεται ένα έργο του ζωγράφου Egon Schiele, προστατευόμενου
του Κλιμτ, εξπρεσιονιστή με επιδράσεις όμως και της Art Nouveau. Βασικό
χαρακτηριστικό των εξπρεσιονιστών καλλιτεχνών, όπως ίσως οι περισσότεροι
γνωρίζετε, ήταν η τάση να παραμορφώνουν την πραγματικότητα στα έργα τους,
αδιαφορώντας απέναντι σε μια πιστή και αντικειμενική αναπαράστασή της. Συχνά ο
εξπρεσιονισμός διακρίνεται και από μια έντονη συναισθηματική αγωνία,
χρησιμοποιεί έντονα χρώματα με αντιθέσεις και στοχεύει στην πρόκληση βαθύτερων
συναισθημάτων, όλα χαρακτηριστικά της ποίησης της Χαράς Ναούμ.
Επίσης δεν είναι σύμπτωση ότι στο ποίημα Σκονισμένη
Τριστέσα η ποιήτρια χρησιμοποιεί ως δεύτερη λέξη τον τίτλο που έχει μια νουβέλα
του Τζακ Κέρουακ, ενός από τους εκπροσώπους της γενιάς των Μπιτ και εισηγητή
του ομώνυμου όρου. Θυμίζω ότι ένα από τα χαρακτηριστικά αυτής της γενιάς ήταν η
συνειρμική γραφή που συνδύαζε νεωτερικά στοιχεία θεμελιωμένα σε παραδοσιακές
βάσεις. Πράγμα που επίσης χαρακτηρίζει την ποίηση της Χαράς Ναούμ.
Δεν είναι επίσης καθόλου σύμπτωση η αναφορά στις
δεσποινίδες της Αβινιόν του Πάμπλο Πικάσο, στο ποίημα Προδρομικός Κυβισμός.
Στον πίνακα αυτό που αναπαριστά κάποιες πόρνες από την ομώνυμη κακόφημη
συνοικία της Βαρκελώνης, ο ζωγράφος θέλει να αντιδράσει στην κομψή αισθητική
του ιμπρεσιονισμού, να απομακρυνθεί από τις γενικά παραδεκτές συμβάσεις, να
δώσει έναν ανατρεπτικό και ρηξικέλευθο χαρακτήρα στη ζωγραφική και να απορρίψει
τη βολική συνοχή της αναπαραστατικής ζωγραφικής. Ας μην ξεχνάμε ότι ο Πικάσο
είχε πει ότι ζωγραφίζει τα αντικείμενα όπως τα σκέφτεται κι όχι όπως τα βλέπει.
Το ίδιο κάνει αντίστοιχα και η Χαρά Ναούμ σ’ αυτή την ποιητική συλλογή.
Αφού οι λέξεις της Χαράς δεν είναι συμβατικά
τοποθετημένες η μια δίπλα στην άλλη, αφού υπάρχει συνέχεια η έκπληξη, η
ανατροπή, μια σκανδάλη που εκπυρσοκροτεί. Η ψιλή βροχή για παράδειγμα δεν
πέφτει, δεν μετατρέπεται σε δάκρια ή ρυάκια, η ψιλή βροχή νιαουρίζει, τα
ποιήματα είναι ραγισμένα και ξεπετάγονται πρόωρα από το αυγό όταν χειμωνιάζει,
τα χέρια είναι υπερμεγέθεις κλεψύδρες και οι ώμοι πλωτές διώρυγες. Ήπιαμε όχι
ποτό, όχι αίμα αλλά σπίτι και ήπιαμε οροφή. Η τεχνική της είναι κολάζ, ενώνει
νοήματα και εικόνες και συνθέτει τον καμβά του ποιήματος.
Καθόλου τυχαίος επίσης ο τίτλος του ποιήματος Κεφάλι
στο Νερό που σύμφωνα με τις σημειώσεις της ίδιας, παραπέμπει στον πίνακα του
συμβολιστή ζωγράφου Odilon Redon που
έχει τίτλο Κεφάλι του Ορφέα στο Νερό. Ο ίδιος ο ζωγράφος μιλώντας για τη
ζωγραφική του λέει για τους πίνακές του: «οι πίνακές μου εμπνέουν, εκφράζουν
αλλά δεν ορίζονται. Μας τοποθετούν όπως άλλωστε και η μουσική στον
απροσδιόριστο και ασαφή χώρο του μη προσδιορισμένου». Οι πίνακές του
αντιπροσωπεύουν μια εξερεύνηση των εσωτερικών του συναισθημάτων και της ψυχής
του.
Υπάρχει όμως μια σαφής αντιστοιχία με την ποίηση της
Χαράς. Το σκηνικό ή το σύμπαν της Χαράς δεν είναι εύκολα καθορισμένο. Αν
χαράζαμε τα γεωγραφικά του σύνορα θα ήταν εντελώς ρευστά, θα άλλαζαν συνέχεια αφού
δρυοκολάπτες ανοίγουν πύλη στον κορμό του τοίχου της.
Η μοναξιά, η απελπισία, οι γεννήτορες, η ματαιότητα, η
κατακερματισμένη παιδική ηλικία, η γιαγιά, η λάθος Ευρυδίκη, η κάθοδος, η
προδοσία, η απάτη, οι εραστές δεν απεικονίζονται με τις κανονικές τους μορφές,
δεν υπάρχει σ’ αυτήν την ποιητική συλλογή εξάλλου τίποτε κανονικό. Οι μνηστήρες
τοξοβολούν στο πιο μακρινό αστέρι, ο μικρόκοσμος και ο μακρόκοσμος αλλάζουν
συνέχεια μεγέθη και συσχετισμούς. Έχει την προσωπική της κοσμογονία:
Σε αναπολώ διχάζοντας τη γη
Σμικρύνοντας τα ήδη μικροσκοπικά άστρα
Σαλεύοντας με τα άλλα ερπετά
Στην υγρασία μιας τοιχογραφίας
Η Χαρά Ναούμ πιστεύει ότι η τέχνη είναι ενιαία. Γι’
αυτό και η συλλογή συνομιλεί διαρκώς με τη ζωγραφική και τη μουσική. Πολλές
φορές ενώ διάβαζα τη συλλογή αισθανόμουν ότι άκουγα ένα ρέκβιεμ του Fauré ή έβλεπα τις μορφές του Schiele ή
του Picasso. Άλλωστε με τις σημειώσεις της, η Χαρά μας προτείνει
ακριβώς αυτό, έναν άλλο τρόπο ανάγνωσης της συλλογής, διαλογικό, εμπλουτισμένο.
Δεν ξέρω αν αυτή η συλλογή της Χαράς Ναούμ αποτελεί
ένα πείραμα γραφής. Σίγουρα για να σπάσει κανείς τους κανόνες μιας τέχνης
πρέπει πρώτα να τους κατέχει άψογα. Η Χαρά δείχνει να πατά γερά όταν αποδομεί.
Κατέχει καλά τη γλώσσα και την έκφρασή της. Έχει ένα πάρα πολύ πλούσιο λεξιλόγιο
μέσα στο οποίο κολυμπάει πολύ άνετα και φυσικά, κάποιες λέξεις της έχουν τη
βαθιά διάσταση μιας ιδιαίτερης ψυχικής φόρτισης:
Στάζει η λαιμητόμος στο προσκέφαλό μας / Το φως
επίμονο ασελγεί στους στήμονες της κουβέρτας / Το παιδί που γέννησα στα τέσσερα
μου χρόνια/ξέρει απέξω κι ανακατωτά/την ιστορία της αρχαίας ανεμώνης
Δεν ξέρω αν η επόμενή της συλλογή θα είναι διαφορετική
ή αν θα εξελίξει αυτό το είδος γραφής. Ξέρω ότι ξαφνικά μπήκα σε έναν πολύχρωμο
και μαγευτικό κόσμο, κατέβηκα βαθιά στο ασυνείδητο, το προσωπικό και το
συλλογικό και αναδύθηκα πιο πλούσια μετά την ανάγνωση της συλλογής και γι’ αυτό
την ευχαριστώ.
Θα τελειώσω με την ανάγνωση ενός ποιήματός της που για
μένα είναι ένα από τα καλύτερα ποιήματα που έχω διαβάσει για τη διαδικασία της
γραφής!
Φυλλομέτρημα συλλογής κοχυλιών, σελ. 30
