Χαρά Ναούμ: Άγρυπνες αντιλόπες
Κι έπλυνα δυο φορές τα ποιήματα να αλλάξουν βλέμμα
(ποίημα Πέντε δέκα δεκαπέντε)
Βλέπω στο δελτίο τύπου που συνοδεύει την έκδοση: «μια νέα γενιά ποιητών που διεκδικεί δυναμικά το δικαίωμά της στην τέχνη» και οι προσδοκίες μου ανεβαίνουν καθώς ανοίγω το βιβλίο.
Διαβάζοντας, βρίσκω σημεία για την κατανόηση των οποίων πρέπει να ανοίξω λεξικό ή να ψάξω στο ίντερνετ και αναρωτιέμαι: δεν θα έπρεπε μια συλλογή να στέκεται αυτόνομα, χωρίς να χρειάζεται λεξικό προκειμένου να μη χάσει ο αναγνώστης σημαντικό κομμάτι από αυτό που διαβάζει; Πώς μπορείς, ας πούμε, να βρίσκεις αναφορά στο "Κεφάλι στο Νερό" του Odilon Redon (στο ομότιτλο ποίημα) και να μην αναζητήσεις το έργο, ακόμη κι αν το συγκεκριμένο ποίημα τελικά δεν επιτάσσει την αναζήτηση; Πόσο μάλλον όταν την επιτάσσει, όπως στο αμέσως επόμενο ποίημα, τον Σωματικό διάλογο, στο οποίο γίνεται αναφορά στον πίνακα του Schiele με (ή για) την ερωμένη του. Και οι δύο πίνακες, δηλ. και αυτός με το πορτραίτο της Wally μόνης και αυτός με το πορτραίτο των δυο τους μαζί δεν παραπέμπει καθόλου σε «τσακισμένα σώματα» ή «χέρια των γυναικών καρφιτσωμένα στους ώμους», όπως θα παρέπεμπε ένας άλλος πίνακας του ίδιου ζωγράφου με τίτλο “Seated female nude with elbows propped”, ο οποίος όμως δεν αφορά τη Wally.
Οι ειδικές αναφορές συχνά αποδεικνύονται δίκοπο μαχαίρι, όπως και στην περίπτωση του καλού ποιήματος Albedo (ελληνιστί Λευκαύγεια, θα λέγαμε) στο οποίο αναφέρεται η λέξη «χαρακίρι» αντί της σωστής «σεπούκου» (η δεύτερη παραπέμπει στην ιαπωνική τελετουργία αυτοκτονίας για λόγους τιμής, η πρώτη στη σφαγή ζώων). Και πόσοι αναγνώστες γνωρίζουν τη σημασία του χαντίθ (στο επίσης καλό ποίημα Αμπίντα); Μια εύλογη, τέλος, ερώτηση αφορά τους λόγους για τη χρήση των μανδρίλων (πιθήκων που μοιάζουν με μπαμπουίνους) στο ποίημα Κατεδάφιση, καθώς σε μια πρώτη ανάγνωση η παρουσία τους στο ποίημα δεν φαίνεται να το πλουτίζει ή να εξυπηρετεί κάτι άλλο. Εκτός, βέβαια αν όλη αυτή η επιστράτευση αναφορών πρόκειται για μια αλληγορία των άχρηστων γνώσεων που αναγκαζόμαστε να συσσωρεύσουμε στην εποχή της πληροφορίας και των πολλών πτυχίων. Όμως αυτός ο συλλογισμός απαιτεί μάλλον περισσότερες από μία αναγνώσεις.
Εντάξει, δεν είμαι σίγουρη ότι πρέπει να (ανα)ζητούμε την ευκολία στην ποίηση. Προσωπικά δεν τη ζητώ. Αλλά σίγουρα ζητώ νόημα και πρέπει αυτό που διαβάζω να είναι κατανοητό - ιδίως όταν πρόκειται για ποίηση. Από αυτή την άποψη, η συλλογή της Χαράς Ναούμ βγάζει νόημα, τουλάχιστον στο μεγαλύτερο μέρος της. Έχει πολύ καλές στιγμές, κάποιες ατυχείς, αρκετά καλά ποιήματα (πέρα από τα ένα-δύο που ήδη ανέφερα, θα αναφέρω ακόμη τα: Ες αεί, Ισόβια μεταφυσική, Οίηση εσωτερικού χώρου, Παθητικό κάπνισμα και Φυλλομέτρημα συλλογής κοχυλιών μεταξύ άλλων). Η ροή και ο ρυθμός της γενικά είναι καλά, η διαχείριση των αναμνήσεων επίσης καλή, ωστόσο υπάρχουν ποιήματα στα οποία η δραματικότητα χάνεται μέσα στην πολυπλοκότητα των νοημάτων (όπως για παράδειγμα στη Σκονισμένη Τριστέσσα - η οποία παρεμπιπτόντως αναφέρεται στην ομότιτλη νουβέλα του Κέρουακ).
Πρόκειται επομένως για μια συλλογή με δυνατότητες, αλλά και αρκετά σημεία στα οποία η Χαρά Ναούμ θα ήθελε ίσως να προβληματιστεί. Νιώθω ότι στην περίπτωσή της το στοίχημα θα κριθεί στη δεύτερη συλλογή της, την οποία ελπίζω ότι δεν θα αργήσει να μας προσφέρει.
ΠΑΘΗΤΙΚΟ ΚΑΠΝΙΣΜΑ
ΙΙ
Η διπλανή εποχή ταράτσα
λιάζεται ακλόνητη απ’ τα
μισοβρεγμένα ρούχα του απλωτού
Το κουρεμένο κεφάλι της γιαγιάς
ράμφος που ανοίγοντας
διακρίνεις σωθικά συρματοπλέγματα
άλλα ακόμη ράμφη μικροσκοπικά
να ερωτεύονται να τραγουδούν
ΙΙΙ
Κι οι άνθρωποι έχουν ράμφη
Όταν τελικώς αποδεχθείς το ανεπανόρθωτο
λες ράμφη άνθρωποι και δεν δακρύζεις
Οι άνθρωποι αν ποτέ ήταν πουλιά
σίγουρα θα ‘ταν αεροπλάνα
Ποτέ μικρές χαριτωμένες κίσσες
να ορέγονται βελανιδιές βατόμουρα
να τις ορέγονται αρπακτικά
αεροπλάνα θα ‘ταν...
Εντάξει, δεν είμαι σίγουρη ότι πρέπει να (ανα)ζητούμε την ευκολία στην ποίηση. Προσωπικά δεν τη ζητώ. Αλλά σίγουρα ζητώ νόημα και πρέπει αυτό που διαβάζω να είναι κατανοητό - ιδίως όταν πρόκειται για ποίηση. Από αυτή την άποψη, η συλλογή της Χαράς Ναούμ βγάζει νόημα, τουλάχιστον στο μεγαλύτερο μέρος της. Έχει πολύ καλές στιγμές, κάποιες ατυχείς, αρκετά καλά ποιήματα (πέρα από τα ένα-δύο που ήδη ανέφερα, θα αναφέρω ακόμη τα: Ες αεί, Ισόβια μεταφυσική, Οίηση εσωτερικού χώρου, Παθητικό κάπνισμα και Φυλλομέτρημα συλλογής κοχυλιών μεταξύ άλλων). Η ροή και ο ρυθμός της γενικά είναι καλά, η διαχείριση των αναμνήσεων επίσης καλή, ωστόσο υπάρχουν ποιήματα στα οποία η δραματικότητα χάνεται μέσα στην πολυπλοκότητα των νοημάτων (όπως για παράδειγμα στη Σκονισμένη Τριστέσσα - η οποία παρεμπιπτόντως αναφέρεται στην ομότιτλη νουβέλα του Κέρουακ).
Πρόκειται επομένως για μια συλλογή με δυνατότητες, αλλά και αρκετά σημεία στα οποία η Χαρά Ναούμ θα ήθελε ίσως να προβληματιστεί. Νιώθω ότι στην περίπτωσή της το στοίχημα θα κριθεί στη δεύτερη συλλογή της, την οποία ελπίζω ότι δεν θα αργήσει να μας προσφέρει.
Χριστίνα Λιναρδάκη
Παραθέτω εδώ αποσπάσματα από ποιήματά της:ΠΑΘΗΤΙΚΟ ΚΑΠΝΙΣΜΑ
ΙΙ
Η διπλανή εποχή ταράτσα
λιάζεται ακλόνητη απ’ τα
μισοβρεγμένα ρούχα του απλωτού
Το κουρεμένο κεφάλι της γιαγιάς
ράμφος που ανοίγοντας
διακρίνεις σωθικά συρματοπλέγματα
άλλα ακόμη ράμφη μικροσκοπικά
να ερωτεύονται να τραγουδούν
ΙΙΙ
Κι οι άνθρωποι έχουν ράμφη
Όταν τελικώς αποδεχθείς το ανεπανόρθωτο
λες ράμφη άνθρωποι και δεν δακρύζεις
Οι άνθρωποι αν ποτέ ήταν πουλιά
σίγουρα θα ‘ταν αεροπλάνα
Ποτέ μικρές χαριτωμένες κίσσες
να ορέγονται βελανιδιές βατόμουρα
να τις ορέγονται αρπακτικά
αεροπλάνα θα ‘ταν...
ΠΕΝΤΕ ΔΕΚΑ ΔΕΚΑΠΕΝΤΕ
…Και το παιδί που γέννησα στα τέσσερά μου χρόνια
ξέρει απέξω κι ανακατωτά
την ιστορία της αρχαίας ανεμώνης:
Μόνο όταν φυσάει πολύ ανθίζουμε στα έρημα χωράφια
εμείς κι η άλλη
η παιδική στιγμή μας.
ξέρει απέξω κι ανακατωτά
την ιστορία της αρχαίας ανεμώνης:
Μόνο όταν φυσάει πολύ ανθίζουμε στα έρημα χωράφια
εμείς κι η άλλη
η παιδική στιγμή μας.
